Τελομερή: Το «Ιερό Δισκοπότηρο» Της Υγείας

Από την Επιστημονική ομάδα του Υγεία Ευεξία

Η επιστημονική άποψη είναι ότι υπεύθυνη για την ανθρώπινη γήρανση είναι η φθορά και η καταστροφή του DNA μας, προκαλώντας έτσι στα κύτταρα γήρανση. Αλλά κάτω υπό ποιες συνθήκες το DNA καταστρέφεται και γιατί; Οι επιστήμονες δεν μπορούν να απαντήσουν με σαφήνεια, αλλά οι μελέτες τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι η απάντηση βρίσκεται στα τελομερή.

Τα «τελομερή» προέρχονται από τη σύνθεση των ελληνικών λέξεων τέλος και μέρος. Τα τελομερή είναι ειδικοί προστατευτικοί σχηματισμοί που βρίσκονται  στις δυο άκρες των χρωματοσωμάτων και τις «σφραγίζουν» για να προστατεύσουν το DNA από τη φθορά. Τα τελομερή επίσης εμποδίζουν τη συνένωση των χρωμοσωμάτων και επίσης καταστρέφονται αυτά αντί για τα χρήσιμα γονίδια κατά τον αυτοδιπλασιασμό του DNA (στη φάση της σύνθεσης) στις κυτταρικές διαιρέσεις.

Καθώς μεγαλώνουμε, τα τελομερή κονταίνουν σε ολόκληρο το σώμα και ο μηχανισμός αυτός συντελεί στις περισσότερες ασθένειες του γήρατος. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συντελούν στην ανθρώπινη γήρανση, αλλά η φθορά των τελομερών είναι από τους πρώτους και σημαντικότερους. Όταν τα τελομερή γίνονται πιο κοντά σε μήκος, τα χρωμοσώματα αδυνατίζουν, το κύτταρο γερνάει με πιο γρήγορο ρυθμό, αρρωσταίνει και στο τέλος πεθαίνει. Τα κύτταρα στον ανθρώπινο οργανισμό ανανεώνονται συνέχεια. Κύτταρα του ανοσοποιητικού, των πνευμόνων, του δέρματος, του παγκρέατος, του καρδιαγγειακού μας συστήματος πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή διαδικασία διαίρεσης για να διατηρείται η υγεία στο ανθρώπινο σώμα. Τα πολύ σημαντικά κύτταρα που ονομάζονται βλαστοκύτταρα, μπορούν να διαιρούνται επ’ άπειρον, με τον όρο να είναι υγιή. Έτσι έχουν αρκετή τελομεράση (για την τελομεράση θα αναφερθούμε παρακάτω αναλυτικά) για να μπορούν να διαιρούνται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Όταν τα κύτταρα δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους και αρρωσταίνουν, η υγεία μας αρχίζει και κλονίζεται. Αν μεγάλος αριθμός κυττάρων βρίσκονται σε μαρασμό, οι ιστοί μας αρχίζουν να γερνάνε. Όταν π.χ. έχουμε στο αίμα μας πολλά γερασμένα ανοσοποιητικά κύτταρα, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουμε από ιούς και όχι μόνο. Όταν μαραζώσουν και τα βλαστοκύτταρα, η διάρκεια της υγιούς ζωής τελειώνει.

Η γήρανση των κυττάρων είναι ένας αναγκαίος μηχανισμός για την ανανέωσή τους. Αλλά υπάρχει και η πρόωρη γήρανση των κυττάρων που έχει σαν αποτέλεσμα και την πρόωρη γήρανση του ατόμου και τη μείωση του χρόνου ζωής του.

Το μήκος των τελομερών προσδιορίζει τη βιολογική κυτταρική γήρανση. Πολλές μελέτες από πανεπιστήμια στον κόσμο απέδειξαν ότι η μείωση του μήκους των τελομερών σχετίζεται με την εμφάνιση χρόνιων παθήσεων και πρόωρου θανάτου. και φυσικά όσο πιο γρήγορος είναι ο ρυθμός αυτός, τόσο πιο γρήγορα εμφανίζονται τα σημάδια της ασθένειας και της γήρανσης. Όταν τα τελομερή ενός κυττάρου κοντύνουν πολύ, το κύτταρο γερνά και μαραίνεται. Αν είναι βλαστοκύτταρο αποσύρεται για πάντα, ενώ τα μιτοχόνδρια δεν λειτουργούν κανονικά και προκαλούν ένα είδος «ενεργειακής κρίσης».

Εν ολίγοις, τα τελομερή είναι ένας δείκτης, ένα βιολογικό ρολόι, που μας δείχνει το πόσο γρήγορα γηράσκουμε και ποια είναι η πραγματική μας ηλικία.

Η τελομεράση είναι ένα ένζυμο που επιμηκύνει τα τελομερή, εξισορροπώντας τη σκληρή φθορά του τελομερικού DNA. Με επαρκή τελομεράση τα κύτταρα συνεχίζουν να διαιρούνται και να ανανεώνονται. Με ανεπαρκή τελομεράση τα τελομερή κονταίνουν πιο γρήγορα και τα κύτταρα παύουν να διαιρούνται και να ανανεώνονται, με αποτέλεσμα να μαραζώνουν. Υγιή τελομερή μας βοηθούν να αποτρέψουμε και πολλές μορφές καρκίνου. Πολλοί καρκίνοι προκύπτουν επειδή τα τελομερή παύουν να μας προστατεύουν, επιτρέποντας στα γονίδιά μας να φθαρούν και τα τροποποιημένα γονίδια να οδηγήσουν σε καρκίνο.

Πώς θα «υποστηρίξουμε» τα τελομερή μας να συνεχίσουν «την εργασία τους», παρατείνοντας τη νεότητα;

Ο πρώτος και σπουδαιότερος τρόπος για να βοηθήσουμε τα τελομερή να διατηρήσουν το μεγαλύτερο μήκος τους αλλά και να αυξήσουμε το ένζυμο τελομεράση είναι η αποφυγή και φυσικά η σωστή διαχείριση του στρες. Γνωρίζαμε ότι το χρόνιο στρες έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις σε όλον τον οργανισμό μας. τα τελευταία χρόνια πολλαπλές μελέτες το επιβεβαιώνουν και αποδεικνύουν ότι το χρόνιο ψυχολογικό στρες μπορεί να περικόψει από τη βιολογική ηλικία του ατόμου πάνω από μία δεκαετία.

Δεύτερος τρόπος είναι η άσκηση. Στα άτομα, σύμφωνα με έρευνες, που αθλούνταν από 100 μέχρι 120 λεπτά την εβδομάδα, σε αθλητικές δραστηριότητες όπως κολύμβηση τρέξιμο κλπ, το μέγεθος των τελομερών ήταν ίδιο με άτομα έξι έως εννιά χρόνια νεότερα. Η υπερβολική άσκηση βέβαια δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα, αφού φθείρει τελικά τα τελομερή αντί να βοηθά στη δραστηριότητα του ενζύμου τελομεράση.

Φυσικά ο τρίτος σημαντικός παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει το μήκος των τελομερών και τα επίπεδα της τελομεράσης είναι η διατροφή. Μια διατροφή που θα βασίζεται σε πολλά φρούτα, φρέσκα λαχανικά και πλούσια σε Ω3 λιπαρά οξέα. Μια διατροφή πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα και προβιοτικά βοηθά στην αύξηση του μήκους των τελομερών. Επίσης το μαγνήσιο (διαβάστε και το θέμα για το μαγνήσιο σε διπλανές σελίδες), η βιταμίνη D, η βιταμίνη C, καθώς και ο ψευδάργυρος δρουν και αυτά προστατευτικά. Τα αντιοξειδωτικά όπως είναι η ασταξανθίνη, η κουρκουμίνη και η ρεσβερατρόλη αυξάνουν τη δραστηριότητα του ενζύμου τελομεράση. Η κουρκουμίνη του είναι το βασικό συστατικό του μπαχαρικού κουρκουμάς ενισχύει το ανοσοποιητικό και είναι αντιφλεγμονώδες και αντιοξειδωτικό μπαχαρικό. Η ρεσβερατρόλη είναι ένα φυσικό φλαβονοειδές που βρίσκεται στη φλούδα των κόκκινων σταφυλιών, στο κακάο, στα μούρα και στα φιστίκια.

Η ασταξανθίνη περιλαμβάνεται στην οικογένεια των καροτενοειδών. Η  συγκεκριμένη ουσία παράγεται από κάποιους τύπους φυκιών, με πιο πλούσια πηγή το φύκι Haematococcus pluvialis. Βρίσκεται επίσης σε πολλά θαλασσινά, όπως ο σολομός, οι γαρίδες και το καβούρι. Μάλιστα η ασταξανθίνη ευθύνεται για τη ροζ απόχρωσή τους.

Πλέον, για όσους θέλουν να εξετάσουν την κατάσταση των τελομερών τους, πλέον

εφαρμόζονται και στην Ελλάδα Ειδικές Μοριακές και Γενετικές Εξετάσεις για την ανάλυση του μήκους των Τελομερών. Πρόκειται για μία γενετική εξέταση που μετρά το μήκος των τελομερών στα χρωμοσώματα. Η εξέταση δίνει ως αποτέλεσμα το Μέσο Μήκος Τελομερών (ΜΜΤ), το Σχετικό Μήκος των Τελομερών (T/S) καθώς και την πραγματική βιολογική ή κυτταρική ηλικία, βάσει του μήκους των τελομερών.

Βιβλιογραφία:

-The Telomerase Revolution: The Enzyme That Holds the Key to Human Aging . . . and Will Soon Lead to Longer, Michael Fosse, Healthier Lives 1st Edition, Kindle Edition

- Telomeres, telomerase, and aging: origin of the theory, A. M. Olovnikov

-Telomere extension turns back aging clock in cultured human cells, study finds, January 22, 2015 - By Krista Conger, https://med.stanford.edu/

- Stress and Telomere Biology: A Lifespan Perspective, Idan Shalev 1,Sonja Entringer, Pathik D. Wadhwa, Owen M. Wolkowitz, Eli Puterman, https://academic.microsoft.com/

- “How chromosomes are protected by telomeres and the enzyme telomerase”, Elizabeth H. Blackburn, Carol W. Greider and Jack W. Szostak

-Diet, nutrition and telomere length. J Nutr Biochem. 2011 Oct;22(10):895-901. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21429730