Τηλεοπτική Βία: Εκτόνωση Ή Αύξηση Της Επιθετικότητας;

Τα βασικά επιχειρήματα όσον αφορά στην αρνητική επίδραση της τηλεοπτικής βίας στη συμπεριφορά των παιδιών στηρίζονται σε επιστημονικά ευρήματα σχετικά με τη μιμητική ικανότητα των παιδιών. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης η οποία αναπτύχθηκε από τον Bandura υποστηρίζει ότι το άτομο μπορεί να μάθει τρόπους συμπεριφοράς, μέσω της παρατήρησης συμπεριφορών που εκδηλώνονται  τόσο  σε πραγματικό περιβάλλον όσο και στα ΜΜΕ.

Ο ίδιος ο Bandura διεξήγαγε σειρά ερευνών για να μελετήσει την επίδραση της τηλεοπτικής βίας στη συμπεριφορά των παιδιών. Τα αποτελέσματα των ερευνών (τα οποία επαληθεύτηκαν και από άλλους ερευνητές), έδειξαν ότι παιδιά νηπιακής ηλικίας που παρακολούθησαν προγράμματα που περιείχαν τηλεοπτική βία, στη συνέχεια εκδήλωναν περισσότερη επιθετικότητα σε σύγκριση με τα παιδιά που παρακολούθησαν τηλεοπτικά προγράμματα χωρίς τηλεοπτική βία.

Οι έρευνες αυτές υποστηρίζουν τη σχέση μεταξύ της τηλεοπτικής βίας και την εκδήλωση παιδικής επιθετικότητας, συγκεκριμένα στην περίπτωση που ο τηλεοπτικός ήρωας ανταμείβεται για την επιθετική του συμπεριφορά. Επιπλέον, πολλές έρευνες  υποστηρίζουν τα μακροπρόθεσμα επακόλουθα της τηλεοπτικής βίας: η παρακολούθηση τηλεοπτικής βίας στην ηλικία των 8 ετών συνδέεται με την εκδήλωση επιθετικότητας στην ηλικία των 8, και αντικοινωνική συμπεριφορά 22 χρόνια αργότερα.

Τα παιδιά που δεν έχουν επαρκή γονική καθοδήγηση μαθαίνουν γρήγορα μη ηθικές συμπεριφορές και εύκολα αντιγράφουν ή αναπαράγουν οποιαδήποτε τηλεοπτική συμπεριφορά προκαλεί ενθουσιασμό. Τα παιδιά αυτά ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς, από τη στιγμή που θεωρούν δάσκαλό τους την τηλεόραση.

Από την άλλη πλευρά, ερευνητές υποστηρίζουν ότι η συσχέτιση μεταξύ τηλεοπτικής βίας και παιδικής επιθετικότητας που έχει βρεθεί μέσα από έρευνες δεν αντανακλά απαραίτητα κάποια αιτιατή σχέση, κατά την οποία η τηλεοπτική βία θεωρείται υπεύθυνη για την εκδήλωση επιθετικότητας.

Ως αποτέλεσμα, θεωρούν ότι τα παιδιά που είναι πιο επιθετικά προτιμούν να παρακολουθούν  τηλεοπτικά προγράμματα που περιέχουν βία, δηλώνοντας με αυτή την θέση, ότι είναι η επιθετική φύση που υποκινεί κάποιον να παρακολουθήσει τέτοιου είδους τηλεοπτικά προγράμματα, και όχι ότι τα προγράμματα αυτά είναι υπεύθυνα για την επιθετικότητα των παιδιών. 

Υπάρχουν όμως και θετικές επιδράσεις που μπορεί να έχει η τηλεοπτική βία. Η επιθετικότητα δεν είναι πάντα κάτι το αρνητικό, αλλά μπορεί να συνδέεται με το σθένος και την ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίζει τις δυσάρεστες καταστάσεις της ζωής του.

Τα οδυνηρά και βίαια γεγονότα στην τηλεόραση μπορούν ίσως να βοηθήσουν τους νέους να διαχειριστούν τους φόβους και ανησυχίες τους, καθώς και να λειτουργήσουν ως εργαλείο  έμμεσης εκτόνωσης επιτρέποντας στα παιδιά να διαχειριστούν τις δικές τους εμπειρίες ή να αντιμετωπίσουν τους φόβους των δικών τους εμπειριών.

Αν και η σχέση μεταξύ τηλεοπτικής βίας και επιθετικής συμπεριφοράς δεν είναι ξεκάθαρη, παρατηρείται ότι κάποια παιδιά είναι πιο ευάλωτα στην τηλεοπτική βία. Ως εκ τούτου, κρίνεται απαραίτητη η λήψη μέτρων, όσον αφορά την πρόσβαση των παιδιών σε τηλεοπτικά προγράμματα με βίαιο περιεχόμενο, χωρίς βέβαια να παραβλέπεται η θετική επίδραση της τηλεόρασης.  

Ειδικοί φορείς, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι προσπαθούν να αναπτύξουν ένα πλαίσιο πρόληψης της παιδικής επιθετικότητας ως αποτέλεσμα της τηλεοπτικής βίας. Προτείνεται γενικά αυστηρός περιορισμός πρόσβασης και έκθεσης των παιδιών σε τηλεοπτικά προγράμματα  που εμπεριέχουν βία.

Αν ο περιορισμός αυτός δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί στον επιθυμητό βαθμό, τότε αποτελεί επιτακτική ανάγκη η προσεκτική επίβλεψη και η ερμηνεία των βίαιων σκηνών.

Σημειώνεται επίσης, ότι πρέπει να επιτευχθεί εξισορρόπηση μεταξύ της παρακολούθησης τηλεοπτικών προγραμμάτων και των άλλων δραστηριοτήτων. Οι παρακάτω τακτικές  μπορούν να διευκολύνουν στην εξισορρόπηση αυτή, όπως:

(α) η εκπαίδευση των γονέων για το τυπικό μοντέλο ανάπτυξης των παιδιών, με έμφαση στην επίδραση των ΜΜΕ, ειδικότερα της τηλεόρασης στα αρχικά στάδια ανάπτυξης,

(β) ενθάρρυνση των γονέων να αφιερώνουν περισσότερο ποιοτικό χρόνο στα παιδιά τους,

(γ) υποστήριξη των γονέων για τον έλεγχο χρήσης της τηλεόρασης στο σπίτι,

(δ) ενθάρρυνση των γονέων να λειτουργούν ως πρότυπο για τα παιδιά τους, συμμετέχοντας σε διάφορες δραστηριότητες αντί να παρακολουθούν τηλεόραση, αλλάζοντας δηλαδή πρώτα τις δικές τους συνήθειες,

(ε) ενθάρρυνση των παιδιών να ασχοληθούν με την άθληση,

(στ) ενθάρρυνση στην εκμάθηση επιτραπέζιων παιχνιδιών,

(ζ) παρότρυνση των γονέων να καθιερώσουν ώρες διαβάσματος και συζήτησης  με τα παιδιά από το να παρακολουθούν τηλεόραση,

(η) αποθάρρυνση όσον αφορά την αγορά δεύτερης τηλεόρασης, όταν στην οικογένεια υπάρχουν μικρά παιδιά, και

(θ) παροχή συμβουλών στους γονείς ώστε να μην χρησιμοποιούν την τηλεόραση ως babysitter ή ως μέσο επιβράβευσης και τιμωρίας.

Επίσης, στρατηγικές που μπορούν να περιορίσουν σε κάποιο βαθμό την επίδραση της τηλεόρασης στην παιδική συμπεριφορά, είναι οι παρακάτω:

• οι γονείς να παρακολουθούν τηλεόραση μαζί με τα παιδιά τους για να ελέγχουν την καταλληλότητα των προγραμμάτων, εξηγώντας στα παιδιά το τι πρόκειται να παρακολουθήσουν, ενώ παρακολουθούν μαζί τους τηλεόραση, μπορούν να ενθαρρύνουν την συζήτηση ή ερωτήσεις σχετικά με την ακρίβεια και το περιεχόμενο του τηλεοπτικού προγράμματος,  
• οι γονείς μπορούν να παροτρύνουν τα παιδιά προς το ενεργό παιχνίδι, ή την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου, χορού, ή άλλες τέχνες όπου τα παιδιά συμμετέχουν δημιουργικά ενώ καλλιεργούν την φαντασία τους.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ηλικία των παιδιών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, στο πώς οι γονείς μπορούν να χειριστούν το θέμα ελέγχου των τηλεοπτικών προγραμμάτων που παρακολουθούν τα παιδιά.

Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, οι γονείς μπορούν να εξηγήσουν και να συζητήσουν μαζί τους το λόγο για τον οποίο κάποια τηλεοπτικά προγράμματα δεν είναι κατάλληλα για αυτά. Σημειώνεται επίσης, ότι η απαγόρευση ή ο περιορισμός και η επίβλεψη των προγραμμάτων αυτών δεν θα πρέπει να γίνεται βίαια ή με αυταρχικότητα.

Μία τέτοια τακτική θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα. Επίσης, η συζήτηση θα βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα μαθαίνοντας να αναγνωρίζουν μόνα τους τα όρια τους.

Τέλος,  επισημαίνεται ότι το κλίμα μέσα στην οικογένεια καθώς και ο αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ των μελών της αποτελούν βασικούς παράγοντες, όπου χωρίς την διασφάλισή τους δεν μπορεί να συζητεί κανείς για την αποτελεσματικότητα των παραπάνω μέτρων.

από τη συντακτική ομάδα του Υγεία Ευεξία