Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης: Ποια η σχέση του με την διατροφή;

Της Μαρία Μπόγρη είναι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης είναι μια χρόνια νευρολογική ασθένεια η οποία συνήθως εμφανίζεται μετά από κάποια μόλυνση. Είναι μια εξουθενωτική νόσος που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών, φύλων, φυλών και κοινωνικοοικονομικού υποβάθρου, αλλά παρατηρείται συχνότερα στις γυναίκες. Υπάρχει ιδιαίτερα αυξημένο ενδιαφέρον για το σύνδρομο αυτό τα τελευταία χρόνια μετά την πανδημία καθώς φαίνεται πως οι μισοί ασθενείς που εμφανίζουν συμπτώματα ‘’μακροχρόνιου’’ Covid πληρούν και τα κριτήρια του Συνδρόμου Χρόνιας Κόπωσης.

Παρόλο που η ακριβείς αιτία του συνδρόμου δεν είναι ακόμα γνωστή φαίνεται να χαρακτηρίζεται σαν μια πολυσυστημική διαταραχή που αφορά το ανοσοποιητικό, το γαστρεντερικό, το νευρικό και το μεταβολικό σύστημα. Το κυριότερο σύμπτωμα του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης είναι η κακουχία μετά την άσκηση ή η παρόξυνση των συμπτωμάτων μετά την άσκηση.  Η κακουχία μετά την άσκηση είναι μια έξαρση των συμπτωμάτων ή η εμφάνιση νέων συμπτωμάτων μετά την άσκηση, που συχνά εκδηλώνονται μετά από μια χαρακτηριστική καθυστέρηση 24 ωρών.  

Συνήθως εμφανίζεται μεταξύ 12 και 48 ωρών. Η σωματική δραστηριότητα, η γνωστική υπερπροσπάθεια και η αισθητηριακή υπερφόρτωση μπορεί να πυροδοτήσουν την αίσθηση έντονης κακουχίας μετά την άσκηση. Ένα άτομο με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης μπορεί να χρειαστεί ημέρες, εβδομάδες ή ακόμα και μήνες για να επιστρέψει στην προηγούμενη αρχική του κατάσταση πριν την κακουχία.

Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης έχει συσχετιστεί με προηγούμενη λοίμωξη, συχνά ιογενή, σε ποσοστό έως και 80% των περιπτώσεων. Εξάρσεις του συνδρόμου έχουν παρατηρηθεί μετά από λοιμώξεις από τον ιό Epstein-Barr και άλλους ερπητοϊούς (HHV-6, HHV-7), κυτταρομεγαλοϊό, εντεροϊό και κορωνοϊό, συμπεριλαμβανομένου του SARS-CoV-2, μεταξύ άλλων παθογόνων.

Σύμφωνα με τα κριτήρια που προτάθηκαν από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης νοσημάτων (CDC) το 2015 η διάγνωση του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης βασίζεται σε θετικά σημεία και συμπτώματα και δεν αποτελεί διάγνωση αποκλεισμού. Για την διάγνωση του συνδρόμου ο ασθενείς θα πρέπει να εμφανίζει τα παρακάτω συμπτώματα :

• Kόπωση και Κακουχία μετά την άσκηση
• Γενικευμένη κόπωση
• Δυσλειτουργικό ύπνο
• Ορθοσταστική δυνασεξία ή γνωσιακή δυσλειτουργία

Επιπλέον, οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν πολλαπλά πρόσθετα συμπτώματα σε πολλαπλά συστήματα (όπως δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού, νευρικού συστήματος κ.ά). Αυτά τα συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα για τουλάχιστον 6 μήνες στους ενήλικες και 3 μήνες στα παιδιά.

Ο εντοπισμός θεραπεύσιμων συννοσηροτήτων είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και η τροποποίηση της διατροφής και η χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων  μπορεί να συμβάλλει σε αυτό.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελετών παρατήρησης φαίνεται πως το 95% των ατόμων με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης έχει χαμηλή ημερησία πρόσληψη φυτικών ινών καθώς επίσης το 70% των ατόμων καταναλώνει ανθυγιεινά λιπαρά.

Ωστόσο είναι ελάχιστα τα δεδομένα σχετικά με συγκεκριμένες δίαιτες. Αναφορικά με το επίπεδο των μικροθρεπτικών συστατικών ατόμων με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, τα μέσα επίπεδα βιταμίνης D 25-OH στον ορό ήταν μέτρια έως σοβαρά υποβέλτιστα στο 60.1% των συμμετεχόντων που δεν λάμβαναν συμπληρώματα, σε μελέτη παρατήρησης.

Όσον αφορά τα λιπαρά οξέα, έχει παρατηρηθεί σημαντικά μειωμένη αναλογία των ωμέγα-3 (n-3) προς ωμέγα-6 πολυακόρεστα (n-6) λιπαρών οξέων (PUFA) και αναλογία του εισοκιπεντανοικού (EPA) προς αραχιδονικό οξύ (AA) στον πληθυσμό των ατόμων με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης σε σχέση με τον πληθυσμό αναφοράς. Υπήρξε επίσης μια θετική σχέση μεταξύ της σοβαρότητας των συμπτωμάτων του συνδρόμου και ορισμένων πολυακόρεστων λιπαρών οξέων όπως επίσης και του ελαϊκού και παλμιτικού οξέος.

Η σημασία ορισμένων διατροφικών ελλείψεων όπως η βιταμίνη C, το σύμπλεγμα βιταμινών Β, το νάτριο, το Mg, το Zn, το φιλικό οξύ, η L-καρνιτίνη, η L-τρυπτοφάνη, τα απαραίτητα λιπαρά οξέα και το συνένζυμο Q10 έχει επίσης επισημανθεί στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης. Η διαταραγμένη εντερική μικροχλωρίδα μπορεί να συμβάλει στην παθογένεση του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης.

Σε ορισμένες μελέτες έχει παρατηρηθεί πως χορήγηση προβιοτικών μπορεί να έχει θεραπευτική αξία σε ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης μειώνοντας τις προφλεγμονώδεις κυτοκίνες και βελτιώνοντας τη μικροχλωρίδα του εντέρου και τη λειτουργία του φραγμού του βλεννογόνου.

Η αντιμετώπιση του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης απαιτεί μια πολυσύνθετη και διεπιστημονική προσέγγιση όπου εξέχοντα ρόλο έχει και η διατροφή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσκόλληση στην Μεσογειακή διατροφή η οποία εξασφαλίζει την κατάλληλη πρόσληψη πρωτεΐνης στα κύρια γεύματα, με βάση τα όσπρια, τα ψάρια και τα αυγά, είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες όπως λαχανικά και φρούτα, δημητριακά ολικής αλέσεως, προβιοτικά, υγιεινά λιπαρά όπως ξηροί καρποί και εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο.  

Ενώ παράλληλα συνοδεύεται από χαμηλή πρόσληψη ζάχαρης, κορεσμένων λιπαρών και κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος. Ο περιορισμός των υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων και τροφίμων υψηλά σε συντηρητικά και προσθέτα, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη μικροχλωρίδα του εντέρου, είναι επίσης μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση.

Επιπλέον η από του στόματος συμπληρωματική χορήγηση του συνένζυμού Q10 και NADH βελτίωσε την κόπωση και τις βιοχημικές παραμέτρους σε ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης μετά από 8 εβδομάδες θεραπείας αλλά χρειάζονται περαιτέρω μελέτες για να επιβεβαιώσουν το αποτέλεσμα.

Επιπλέον συστήνονται συγκεκριμένες ώρες γευμάτων και τουλάχιστον 12 ώρες νυχτερινής νηστείας με σκοπό την ομαλή ρύθμιση του κιρκάρδιου ρυθμού και ως εκ τούτου την καταπολέμηση της αυπνίας και της κόπωσης. Η έκθεση στο ηλιακό φως, ειδικά το πρωί, βοηθά σημαντικά στη ρύθμιση των κιρκάδιων ρυθμών. Από την άλλη, μια ισορροπημένη διατροφή, σε συνδυασμό με την καλή ποιότητα ύπνου και την επαρκή άσκηση, συμβάλλει στη βελτίωση της σύνθεσης του σώματος, στην αύξηση της μυϊκής μάζας και, συνεπώς, στη βελτίωση του μεταβολισμού και της υγείας.

 Για όλους αυτούς τους λόγους, η διατροφή  πρέπει να αποτελεί σημαντικό μέρος των παρεμβάσεων, παράλληλα με τη σωματική δραστηριότητα και τη διαχείριση του στρες, για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.

Bιβλιογραφία

1. Bested, Alison C. and Marshall, Lynn M.. "Review of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome: an evidence-based approach to diagnosis and management by clinicians" Reviews on Environmental Health, vol. 30, no. 4, 2015, pp. 223-249. https://doi.org/10.1515/reveh-2015-0026
2. Diagnosis and Management of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue SyndromeGrach, Stephanie L. et al. Mayo Clinic Proceedings, Volume 98, Issue 10, 1544 – 1551
3. Carrasco-Querol N, Cabricano-Canga L, Bueno Hernández N, Gonçalves AQ, et.al. Nutrition and Chronobiology as Key Components of Multidisciplinary Therapeutic Interventions for Fibromyalgia and Associated Chronic Fatigue Syndrome: A Narrative and Critical Review. Nutrients. 2024 Jan 5;16(2):182. doi: 10.3390/nu16020182. PMID: 38257075;
4. Campagnolo N, Johnston S, Collatz A, Staines D, et.al. Dietary and nutrition interventions for the therapeutic treatment of chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis: a systematic review. J Hum Nutr Diet. 2017 Jun;30(3):247-259. doi: 10.1111/jhn.12435. Epub 2017 Jan 22. PMID: 28111818;

   Βιογραφικό 

H Μαρία Μπόγρη είναι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος με εξειδίκευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη και την παχυσαρκία. Στόχος της είναι η βελτίωση της διατροφικής συμπεριφοράς κάθε ατόμου μέσα από υγιεινές πρακτικές που δεν έχουν ημερομηνία λήξης.

Από το 2022 διατηρεί το δικός της διαιτολογικό γραφείο στην Αίγινα ενώ παράλληλα συνεργάζεται και με αθλητικές ομάδες. Τόσο μέσω των ακαδημαϊκών σπουδών όσο και μέσω της καθημερινής της εμπειρίας μπορεί να διαχειριστεί πληθώρα κλινικών περιστατικών εστιάζοντας πάντα στην διατροφική εκπαίδευση.