Κυτταρικές Μεμβράνες: Τα Απαραίτητα Θρεπτικά Συστατικά για την Σωστή Λειτουργία τους.

Της Ρέβη Φωτεινής, Κλινική διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Αθλητικής διατροφής

Η κυτταρική μεμβράνη όπως λέει και το όνομα της είναι η μεμβράνη που περιβάλλει το κάθε κύτταρο ξεχωριστά και το διαχωρίζει από το εξωκυττάριο υγρό. Η κυτταρική μεμβράνη αποτελείται από μία στοιβάδα λιπιδίων ενώ είναι ημιδιαπερατή, δηλαδή ρυθμίζει αυτά που εισέρχονται αλλά και αυτά που εξέρχονται του κυττάρου.

Η πλασματική μεμβράνη, όπως αλλιώς ονομάζεται, αποτελεί την προστασία του κυττάρου αφού μέσω αυτής διατηρείται η σταθερή κατάσταση του κυττάρου ενώ παράλληλα ρυθμίζει τα θρεπτικά συστατικά που θα εισέλθουν στο κύτταρο αλλά και τα τοξικά απόβλητα που θα βγουν εκτός κυττάρου.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η κυτταρική μεμβράνη αποτελεί και ένα μέσω επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, μέσω των πρωτεϊνών που υπάρχουν στην επιφάνεια της, με άλλα κύτταρα. Στην επιφάνεια της υπάρχουν ειδικοί υποδοχείς σύνδεσης για διάφορα μόρια αλλά και τα κανάλια ιόντων που ρυθμίζουν την ισορροπία των ηλεκτρολυτών στο κύτταρο.

Βασικό δομικό συστατικό της κυτταρικής μεμβράνης αποτελούν τα φωσφολιπίδια, ενώ παρεμβάλλονται ανάμεσα τους στεροείδη όπως είναι η χοληστερόλη και πρωτεΐνες. Συχνά, πρωτεΐνες αλλά και λιπίδια της πλασματικής μεμβράνης εμφανίζονται συνδεδεμένα με υδατάνθρακες (σάκχαρα).Τα σύνθετα αυτά μόρια ονομάζονται γλυκοπρωτεΐνες ή γλυκολιπίδια αντίστοιχα.

Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των κυτταρικών μεμβρανών είναι η ρευστότητα τους, δηλαδή η ικανότητα της μέσω των δομικών της συστατικών να αλλάζει μορφολογία. Η διατήρηση της ρευστότητας των μεμβρανών έχει μεγάλη σημασία αφού μεμβράνες που έχουν στερεοποιηθεί χάνουν την λειτουργικότητα τους.

Τα φωσφολιπίδια που βρίσκονται στην επιφάνεια της μεμβράνης επηρεάζουν σημαντικά τις λειτουργίες της μεμβράνης γι’ αυτό και μέσω της διατροφής πρέπει να εξασφαλίζονται τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Η ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ποσότητα, ποιότητα και μεταβολισμό των φωσφολιπιδίων καθώς και στην μη ιδανική κατανομή στους στα κύτταρα των διάφορων ιστών.   

Θρεπτικά συστατικά που φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην μεταβολισμό των φωσφολιπιδίων είναι τα λιπαρά οξέα, η Βιταμίνη Α, η Βιταμίνη Ε, το φυλλικό οξύ, ο ψευδάργυρος και το μαγνήσιο. Όταν η διατροφή δεν προσφέρει τα απαραίτητα συστατικά ο οργανισμός οδηγείται σε παθολογικές καταστάσεις και ιδιαίτερα όταν αυτές οι ελλείψεις παρουσιάζονται σε νεαρότερες ηλικίες.

Λιπαρά Οξέα

Τα λιπαρά οξέα που αποτελούν δομικά συστατικά των φωσφολιπίδίων της μεμβράνης φαίνεται να επηρεάζονται από τα λιπαρά οξέα που λαμβάνουμε μέσω της διατροφής μας. Τα πολυακόρεστα λιπαρά είναι αυτά που βοηθούν στην καλύτερη λειτουργικότητα των μεμβρανών και στην ρευστότητα τους και ειδικά σε όργανα όπως είναι ο εγκέφαλος, το νευρικό σύστημα, η καρδιά, το έντερο και το ήπαρ.

Τα ω3 λιπαρά και ειδικά το DHA, δοκοξαενοϊκό οξύ, καθώς και το ΕΡΑ, εικοσαπενταενικό οξύ, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία των παραπάνω οργάνων. Πουακόρεστα λιπαρά οξέα και ειδικότερα ω3, βρίσκουμε στα λιπαρά ψάρια και στα θαλασσινά. Άλλες πηγές πολυακόρεστων λιπαρών οξέων είναι οι ξηροί καρποί, τα βούτυρα καρπών αλλά και τα περισσότερα φυτικά έλαια όπως το ελαιόλαδο και το σησαμέλαιο. Το λάδι καρύδας αν και είναι φυτικής προέλευσης αποτελείται κυρίως από κορεσμένα λιπαρά.

Βιταμίνη Α

Η βιταμίνη Α είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη η οποία δεν παράγεται από τον οργανισμό γι αυτό και πρέπει να προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής μας. Οι σημαντικότερες πηγές Βιταμίνης Α είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, ιδιαιτέρα όσα είναι με κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα όπως τα καρότα, οι γλυκοπατάτες, οι κόκκινες πιπεριές και η κολοκύθα. Σε ζωικά τρόφιμα όπως είναι το συκώτι, τα λιπαρά ψάρια, το μουρουνέλαιο και το αυγό επίσης θα βρούμε βιταμίνη Α σε σημαντικές περιεκτικότητες.

Βάση μελετών η έλλειψη βιταμίνης Α φαίνεται να διαταράσσει τον μεταβολισμό των φωσφολιπιδίων και κατά συνέπεια την δομή της κυτταρικής μεμβράνης. Σε έρευνα που είχε πραγματοποιηθεί σε ποντίκια είχε φανεί ότι η έλλειψη βιτ. Α μείωνε στατιστικά σημαντικά την περιεκτικότητα του ήπατος σε φωσφολιπίδια. Αποτέλεσμα της έλλειψης αυτής θα μπορούσε να είναι και η αλλαγή στην ρευστότητα της κυτταρικής μεμβράνης.

Σημαντικό ρόλο παίζει η βιταμίνη Α και στην παραγωγή της καρδιολιπίνης, ενός λιπιδίου ιδιαιτέρως σημαντικό για την λειτουργία των μεμβρανών των κυττάρων της καρδιάς. Έχει φανεί ακόμα σε μελέτες ότι η έλλειψη βιτ. Α προκαλεί μια μείωση του λινολεικου οξέος αλλά και μία αύξηση των κορεσμένων λιπαρών στα  φωσφολιπιδία των μιτοχονδριών της καρδιάς.

Βιταμίνη Ε.

Η βιταμίνη Ε, είναι επίσης μια λιποδιαλυτή βιταμίνη και ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό για τον οργανισμό. Είναι ένα θρεπτικό συστατικό που ο άνθρωπος πρέπει να το λάβει μέσω της τροφής και η βασική μορφή Βιτ Ε που αξιοποιεί είναι η α-τοκοφερόλη, αφού αυτή αναγνωρίζεται κυρίως από τους ηπατικούς υποδοχείς. Πλούσιες πηγές βιταμίνης Α είναι οι ξηροί καρποί, το κουκουνάρι, το αβοκάντο, οι ηλιόσποροι, το ηλιέλαιο και το σιτέλαιο.

Η α-τοκοφερόλη φαίνεται να σχετίζεται με την σταθερότητα της μεμβράνης του κυττάρου ενώ συμμετέχει και στην επικοινωνία των κυττάρων μεταξύ τους. Όσον αφορά την καρδιαγγειακή λειτουργία, είναι γνωστό ότι το οξειδωτικό στρες διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Η έλλειψη αντιοξειδωτικών όπως Βιτ. Ε και Βιτ. C έχει παρατηρηθεί σε ανθρώπους με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Επίσης σε έρευνα που μελέτησε την δράση της α- τοκοφερόλης στα μυικά κύτταρα έδειξε ότι προωθεί την επιδιόρθωση των κυτταρικών μεμβρανών. Στα μυϊκά κύτταρα η επιδιόρθωση των βλαβών της κυτταρικής μεμβράνης είναι μια σημαντικότατη διαδικασία γιατί χωρίς αυτή τα μυϊκά κύτταρα καταστρέφονται.

Φυλλικό οξύ, μαγνήσιο και ψευδάργυρος

Το φυλλικό οξύ είναι μια βιταμίνη του συμπλέγματος Β και θα το βρούμε σε αφθονία στα σκούρα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, στους ξηρούς καρπούς και στα όσπρια. Όταν υπάρχει έλλειψη της βιταμίνης επηρεάζεται αρνητικά ο μεταβολισμός των φωσφολιπιδίων. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το μαγνήσιο και τον ψευδάργυρο,  τα οποία όταν υπάρχει έλλειψη τους παρατηρείται διαταραγμένη λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών σε διάφορους ιστούς.

Σημαντικές πηγές μαγνησίου είναι οι ξηροί καρποί, η σοκολάτα, οι ηλιόσποροι, τα όσπρια, τα δημητριακά, το αβοκάντο και οι μπανάνες. Αξιόλογες ζωικές πηγές  μαγνησίου είναι το μοσχάρι και τα θαλασσινά.

Ψευδάργυρο θα βρούμε στα θαλασσινά, στο κόκκινο κρέας, στα φασόλια και στα εμπλουτισμένα δημητριακά.

Συμπερασματικά, οι πλασματικές ή αλλιώς κυτταρικές μεμβράνες είναι κρίσιμης σημασίας για τον οργανισμό αφού αποτελούν το προστατευτικό περίβλημα του δομικού στοιχείου των ιστών, δηλαδή των κυττάρων. Ελλείψεις απαραίτητων θρεπτικών συστατικών που δεν συνθέτει ο οργανισμός από μόνος,  όπως είναι τα ω3 λιπαρά , οι λιποδιαλυτές βιταμίνες Α και Ε, η υδατοδιαλυτή βιταμίνη Β9 (φυλλικό οξύ), ο ψευδάργυρος και το μαγνήσιο κρίνονται υψίστης σημασίας για τον μεταβολισμό των φωσφολιπιδίων άρα κατ’ επέκταση και των κυτταρικών μεμβρανών.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ 

Η Φωτεινή Ρέβη είναι Διαιτολογός-Διατροφολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εχει εργαστεί για 10 χρόνια στην Αθήνα, ενώ τα τελευταία 4 χρόνια διατηρεί το γραφείο της στην Κέρκυρα.

 Ιδιαίτερα επιστημονικά της ενδιαφέροντα είναι η παιδική παχυσαρκία, οι διατροφικές διαταραχές αλλά και οι συμπεριφορικές αλλαγές που απαιτούνται για να μπορέσει κάποιος να διατηρήσει μια απώλεια βάρους που έχει πετύχει.

Στο πλαίσιο των σπουδών της έχει συμμετάσχει σε πανελλαδικές μελέτες, ενώ από το 2004 που μπήκε στο χώρο της διατροφής συμμετέχει στα περισσότερα συνέδρια του κλάδου. Αποτελεί μέρος του συντακτικού δυναμικού του πρώτου portal διατροφής στην Ελλάδα, του MEDNUTRITION, ενώ διατηρεί και την δική της ραδιοφωνικής εκπομπή διατροφολογικού περιεχομένου.