Χρόνια Φλεγμονή: Η Ρίζα Όλων Σχεδόν Των Ασθενειών

I. Τι είναι φλεγμονή

Κάθε ασθένεια και κάθε πόνος από τον οποίο υποφέρετε σχετίζεται με φλεγμονή. Η φλεγμονή είναι αυτή που προκαλεί τον πόνο της αρθρίτιδας, τη δυσφορία των αλλεργιών, το ξεφύσημα του άσθματος και την ακαμψία από την υπερβολική χρήση των μυών. Η φλεγμονή είναι επίσης η βαθύτερη αιτία των πιο καταστροφικών ασθενειών: της καρδιοπάθειας, του Αλτσχάιμερ και πολλών μορφών καρκίνου.

Ακόμα και αν φαίνεστε αρκετά υγιείς σήμερα, οι πιθανότητες είναι ότι η φλεγμονή σιγοβράζει στο σώμα σας, βλάπτοντας αθόρυβα την καρδιά σας, το μυαλό σας και τα όργανά σας. Τέτοια φλεγμονή υποδαυλίζεται από φυσικούς τραυματισμούς, από συχνά κρυολογήματα και γρίπη, από αλλεργίες, από την κατανάλωση εσφαλμένων λιπών και υδατανθράκων και από άλλες ανθυγιεινές στάσεις ζωής. Σε κάποιο σημείο, η φλεγμονή σας θα φτάσει να προκαλεί επώδυνα και εξουθενωτικά συμπτώματα.

Η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε πολύ επικίνδυνους δρόμους. Ενώ όμως η οξεία (σύντομης διάρκειας) φλεγμονή είναι ευεργετική για το σώμα, η χρόνια φλεγμονή κάνει το ακριβώς αντίθετο: καταστρέφει το σώμα και μας κάνει πιο ευάλωτους σε ασθένειες.

Το πιο επικίνδυνο ακόμα με τη φλεγμονή είναι ότι γίνεται συστημική και μπορεί να προκαλέσει περισσότερες από μια ασθένειες. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να πάσχει από άσθμα και ρευματοειδή αρθρίτιδα ταυτοχρόνως, και το κοινό υπόβαθρο (βαθύτερη αιτία) των δύο αυτών ασθενειών είναι η φλεγμονή. Η συνύπαρξη δυο φλεγμονωδών ασθενειών αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για σοβαρότερες φλεγμονώδεις ασθένειες. Τι προκαλεί αυτή την εν εξελίξει συσσώρευση στη φλεγμονή; Αν και μια φλεγμονώδης ανταπόκριση μπορεί πρωταρχικά να επιδράσει σε συγκεκριμένους ιστούς, όπως στα γόνατα, συχνά διαχέεται μέσω του σώματος και προσβάλλει τυχαία άλλους ιστούς. Με την πάροδο των χρόνων αυτή η συστημική φλεγμονή μπορεί να συμβάλλει σε ασθένειες που πιθανόν να φαίνονται άσχετες μεταξύ τους αλλά που σχετίζονται και ουσιαστικά προκαλούνται ή επιδεινώνονται από τη χρόνια φλεγμονή. Ουσιαστικά η φλεγμονή «βάζει φωτιά» (φλεγμαίνει, όπως δηλώνει το όνομά της) όλο το σώμα και πυροδοτεί πολλές ασθένειες.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Και ας ξεκινήσουμε από την παχυσαρκία, μια παθολογική κατάσταση που προσβάλλει εκατομμύρια ανθρώπους στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες. Το υπερβολικό βάρος συμβάλλει σε φλεγμονή, διότι τα λιπώδη κύτταρα εκκρίνουν χημικά συστατικά, όπως C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP) και ιντερλευκίνη-6, που προάγουν τη φλεγμονή. Το να είναι κάποιος υπέρβαρος αυξάνει τον κίνδυνο για πολλές άλλες ασθένειες, και ένα μέρος της αιτίας σχετίζεται με τη φλεγμονή. Αν είστε υπέρβαροι, έχετε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξετε διαβήτη τύπου 2 (διαβήτη των ενηλίκων), ο οποίος έχει επίσης ισχυρό φλεγμονώδες υπόβαθρο. Η φλεγμονή στον διαβήτη σχετίζεται με το να είναι κάποιος υπέρβαρος, να έχει υψηλά επίπεδα σακχάρου και ινσουλίνης στο αίμα και να καταναλώνει πάρα πολλούς επεξεργασμένους υδατάνθρακες (όπως άσπρο ψωμί, μακαρόνια και δημητριακά πρωινού γεμάτα ζάχαρη).

Η κατάσταση όμως αυτή δεν περιορίζεται σε αυτό. Το να έχει κάποιος διαβήτη αυξάνει τον κίνδυνο για περιοδοντίτιδα, μια μορφή οδοντικής φλεγμονής. Κάθε μια από αυτές τις ασθένειες – παχυσαρκία, διαβήτης και περιοδοντίτιδα – είναι σοβαρή από μόνη της. Αλλά καθώς η φλεγμονή σε αυτές τις ασθένειες σιγοβράζει χρόνο με τον χρόνο, αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή ασθένεια, την οποία η ιατρική έχει πρόσφατα αναγνωρίσει ως φλεγμονώδη ασθένεια των αιμοφόρων αγγείων. Με λίγα λόγια, κάθε φλεγμονώδης ασθένεια έχει μια πρόσθετη επίδραση, αυξάνοντας το γενικό επίπεδο φλεγμονής του σώματος και τον κίνδυνο για πολύ σοβαρές ασθένειες.

II. Χρόνια φλεγμονή: Η ρίζα όλων σχεδόν των ασθενειών

Η χρόνια φλεγμονή προκαλεί καταστροφικές επιδράσεις, ιδιαίτερα καθώς γερνάμε. Οι παθολογικές συνέπειες της φλεγμονής είναι πλήρως τεκμηριωμένες στην ιατρική βιβλιογραφία (1-3).

Πολλοί άνθρωποι του σύγχρονου δυτικού κόσμου υποφέρουν από χρόνιες εκφυλιστικές παθήσεις. Ο κοινός δράστης σε αυτούς τους ασθενείς είναι η συστημική φλεγμονή. Η γήρανση συντελεί σε αύξηση των φλεγμονωδών κυτοκινών, οι οποίες συμβάλλουν σε πολλές εκφυλιστικές ασθένειες. Η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μια κλασσική αυτοάνοση ασθένεια, στην οποία υπερβολικά επίπεδα κυτοκινών όπως ο  παράγοντας νέκρωσης όγκων-άλφα (TNF-alpha), η ιντερλευκίνη-6 και η ιντερλευκίνη-βήτα (1L-1B) είναι γνωστό ότι προκαλούν ή συμβάλλουν στο φλεγμονώδες σύνδρομο (4). Μερικοί από τους ίδιους φλεγμονώδεις παράγοντες μπορούν να συμβάλλουν στην οστεοαρθρίτιδα (5-7).

Αν και η χρόνια φλεγμονή εκδηλώνεται συχνά συμπτωματικά ως αρθρίτιδα, αναμειγνύεται επίσης σε ασθένειες τόσο διαφορετικές όπως στην αθηροσκλήρωση, στη δυσλειτουργία της καρδιακής βαλβίδας, στη νόσο του Αλτσχάιμερ, ακόμα και στον καρκίνο. Σε ηλικιωμένους ανθρώπους με πολλαπλές εκφυλιστικές ασθένειες τα επίπεδα της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) στο αίμα είναι πολύ ανεβασμένα, κάτι που δείχνει την παρουσία μιας βαθύτερης φλεγμονώδους ασθένειας (ο CRP είναι δείκτης φλεγμονής). Όταν διεξάγεται ένα προφίλ κυτοκινών αίματος σε αυτούς με την υψηλή C-αντιδρώσα πρωτεΐνη, συχνά βρίσκουμε υπερβολικά επίπεδα ενός ή περισσότερων φλεγμονωδών παραγόντων (παράγοντας νέκρωσης όγκων–άλφα, ιντερλευκίνη-6, ιντερλευκίνη-1, και λευκοτριένιο Β4).

III. Φυτικά συστατικά που καταπολεμούν τη φλεγμονή

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει διατροφικά συμπληρώματα που μειώνουν τα επίπεδα των φλεγμονωδών κυτοκινών. Για παράδειγμα το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DΗΑ) του ιχθυελαίου είναι το καλύτερα τεκμηριωμένο συμπλήρωμα για την καταστολή του παράγοντα νέκρωσης όγκων-άλφα (TNF-alpha), της ιντερλευκίνης-6, της ιντερλευκίνης-1 και του λευκοτριένιου Β4 (8). Μελέτες σε υγιείς ανθρώπους και σε άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα δείχνουν ότι το ιχθυέλαιο καταστέλλει αυτούς τους επικίνδυνους φλεγμονώδεις παράγοντες έως και 90% (9). Άλλα συμπληρώματα για τη μείωση των κυτοκινών είναι η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DΗΕΑ) (10), η βιταμίνη Κ (11-14), το γάμμα-λινολενικό οξύ (GLA) (15-17) και το εκχύλισμα φύλλων τσουκνίδας (18). Αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη Ε και η Ν-ακετυλοκυστεΐνη μπορούν επίσης να μειώσουν τις φλεγμονώδεις κυτοκίνες (19-21) και  προστατεύουν από τις τοξικές τους επιδράσεις (22).

Οι βιοχημικοί οδοί της φλεγμονής του σώματος έχουν δύο παρακλάδια, την κυκλοοξυγενάση (COX) και την λιποοξυγενάση (LOX). Δυστυχώς τα χημικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα καταστέλλουν μόνο την κυκλοοξυγενάση, και συγκεκριμένα και τις δύο μορφές της κυκλοοξυγενάσης: την COX-1 και την COX-2. Η κυκλοοξυγενάση-1 (COX-1) όμως είναι απαραίτητη για την προστασία του βλεννογόνου του στομάχου. Αυτός είναι ο λόγος που τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα προκαλούν σοβαρά γαστρεντερικά προβλήματα. Υπάρχουν όμως φυτικές ουσίες που καταστέλλουν μόνο την κυκοοξυγενάση-2 (COX-2), αφήνοντας την κυκλοοξυγενάση-1 (COX-1) ανεπηρέαστη. Μια τέτοια φυτική ουσία είναι η κουρκουμίνη που προέρχεται από το βότανο turmeric.

Το σημαντικό πρόβλημα των χημικών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων είναι ότι καταστέλλουν μόνο την κυκλοοξυγενάση (COX) και δεν επιδρούν στην λιποοξυγενάση (LOX). Η βιοχημική οδός της λιποοξυγενάσης παράγει λευκοτριένια. Όταν μπλοκάρει μόνο η κυκλοοξυγενάση-2 (COX-2), η βιοχημική οδός της λιποοξυγενάσης (LOX) συνεχίζει να παράγει αυτούς τους ισχυρούς μεσολαβητές φλεγμονής. Οι ερευνητές έχουν βρει ότι η αναχαίτιση μόνο της κυκλοοξυγενάσης-2 (COX-2) συντελεί στην επιδείνωση της παραγωγής φλεγμονωδών κυτοκινών όπως ο παράγοντας νέκρωσης όγκων-άλφα (TNF-alpha) και η ιντερλευκίνη-1 βήτα (1L-1b) που προκαλούν καταστροφική βλάβη στις αρθρώσεις. Ευτυχώς υπάρχει ένα φυτικό συστατικό που εμποδίζει τη λιποοξυγενάση (LOX). Αυτό το συστατικό είναι το Boswellic acid που εξάγεται από το βότανο boswellia. Έτσι για παράδειγμα ο συνδυασμός κουρκουμίνης και boswellic acid εμποδίζει και την κυκλοοξυγενάση-2 (COX-2) και τη λιποοξυγενάση (LOX), καταπολεμώντας τη φλεγμονή και την αρθρίτιδα αποτελεσματικότερα από τα χημικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα και χωρίς τις παρενέργειες των τελευταίων.

IV. Διατροφική αντιμετώπιση της φλεγμονής

Δυο ειδικοί τύποι λιπών, καθώς και οι ελεύθερες ρίζες, προετοιμάζουν το σώμα μας για φλεγμονή, τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα και τα trans λιπαρά. Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα παρέχουν τους θεμελιώδεις λίθους για μια ποικιλία ισχυρών φλεγμονωδών συστατικών. Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα βρίσκονται συχνά ως λινολεϊκό οξύ, κυρίως σε φυτικά λίπη, όπως το καλαμποκέλαιο, το ηλιέλαιο, το φιστικέλαιο, το βαμβακέλαιο και το σογιέλαιο, καθώς και σε επεξεργασμένες και συσκευασμένες τροφές που περιέχουν αυτά τα λίπη. Τα trans λιπαρά οξέα είναι κρυμμένα σε προϊόντα που περιέχουν «μερικώς υδρογονωμένα φυτικά έλαια», όπως σάλτσες για σαλάτες, μπάρες πρωινού, μη γαλακτοκομικές κρέμες, μαργαρίνες και πολλά προϊόντα αρτοποιίας, όπως κέικ και μπισκότα.

Τρεις ειδικοί τύποι λιπών, καθώς και τα αντιοξειδωτικά συστατικά, βοηθούν στον έλεγχο της φλεγμονής, τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, το GLA και τα ωμέγα-9 λιπαρά οξέα. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα παρέχουν τους θεμελιώδεις λίθους μιας ποικιλίας ισχυρών αντιφλεγμονωδών συστατικών. Τα πιο ισχυρά ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, ιδιαίτερα το EPA (εικοσαπεντανοϊκό οξύ) βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια, όπως στον σολομό, στη ρέγκα, στη σαρδέλα και στο γαύρο. Το GLA (γάμμα λινολενικό οξύ) τεχνικά είναι ένα ωμέγα-6 λιπαρό οξύ, αλλά συμπεριφεται περισσότερο σαν ένα αντιφλεγμονώδες ωμέγα-3. Ενισχύει την επίδραση των ωμέγα-3 να καταστέλλουν τις φλεγμονές. Τα ωμέγα-9 λιπαρά οξέα δρουν μαζί με τα ωμέγα-3 ως αντιφλεγμονώδη συστατικά. Βρίσκονται στο ελαιόλαδο και στο αβοκάντο.

Να αποφεύγετε λοιπόν τα πολλά ωμέγα-6 στη διατροφή σας και να τρώτε μια υγιεινή διατροφή που δίνει έμφαση στα ψάρια και στα λαχανικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Licinio J., Wong M.L, The role of inflammatory mediators in the biology of major depression: central nervous system cytokines modulate the biological substrate of depressive symptoms, regulate stress-responsive systems, and contribute to neurotoxicity and neuroprotection, Molecular Psychiatry, 4, 317-327,  1999

2. Deon D., et al., Cross-talk between IL-1 and IL-6 signaling pathways in rheumatoid arthritis synovial fibroblasts, J Immunol, 167(9):5395-403, 2001

3. Kanda T., et al., Inflammatory cytokines in vitreous fluid and serum of patients with diabetic vitreoretinopathy, J Diabetes Complications, 15(5):257-9, 2001

4. Feldmann M., et al., Role of cytokines in rheumatoid arthritis, 14:397-440, 1996

5. Fernandes J.C., et al., The role of cytokines in osteoarthritis pathophysiology, Biorheology, 39(1-2):237-46, 2002

6. Futani H., et al., Relation between interleukin-18 and PGE2 in synovial fluid of osteoarthritis: a potential therapeutic target of cartilage degradation, 25 Suppl 1:S61-4, 2002

7. Nishimura M, et al., Proinflammatory cytokines and arthroscopic findings of patients withinternal derangement and osteoarthritis of the temporomandibular joint,  British Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, 40, 1, 68-71, 2002

8. Khalfoun B., et al, Docosahexanoic and eicosapentanoic acids inhibit in vitro human endothelial cell production of interleukin-6, Adv Exp Med Biol, 400B:589-97, 1997

9. Cleland L.G., James M.J., Fish oil and rheumatoid arthritis: antiinflammatory and collateral health benefits, J Rheumatol, 27(10):2305-7,  2000

10. Kipper – Galperin M., Dehydroepiandrosterone selectively inhibits production of tumor necrosis factor alpha and interleukin-6 (correction of interleukin-6) in astrocytes, Int J Dev Neurosci, 17(8):765-75, 1999

11. Reddi K., et al., Interleukin 6 production by lipopolysaccharide-stimulated human fibroblasts is potently inhibited by napthoquinone (vitamin K) compounds, Cytokine, 7(3):287-290, 1995

12. Shea M.K., et al., Vitamin K and vitamin D status: Associations with inflammatory markers in the Framingham offspring study, Am J Epidemiol, 167(3):313-320, 2008

13. Neogi T., et al., Low vitamin K status is associated with osteoarthritis in the hand and knee, Arthritis Rheum, 54:1255-1261, 2006

14. Misra D., Vitamin K deficiency is associated with incident knee osteoarthritis, Am J Med., 126(3):243-248, 2013

15. Purasiri P., et al., Modulation of cytokine production in vivo by dietary essential fatty acids in patients with colorectal cancer, Clin Sci (Lond), 87(6):711-7,1994

16. Dirks J., Cytokine levels affected by gamma-linolenic acid, Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids, 59(4):273-7, 1998

17. DeLuca P., et al., Effects of gamma linolenic acid on interleukin-1 beta and tumor necrosis factor-alpha secretion by stimulated human peripheral blood monocytes: studies in vitro and in vivo, J Invest Med, 47:246-50, 1999

18. Teucher T., et al., Cytokine secretion in whole blood of healthy subjects following oral administration of Urtica dioica L. plant extract, Arzneimittelforschung, 46(9):906-10, 1996

19. Gosset P., et al., Thiol regulation of the production of TNF-alpha, IL-6 and IL-8 by human alveolar macrophages, Eur Respir J, 14(1):98-105, 1999

20. Devaraj S., et al., The effects of alpha tocopherol supplementation on monocyte function: decreased lipid oxidation, interleukin 1β secretion and monocyte adhesion to endothelium, Journal of Clinical Investigation, 98(3);756-763, 2000

21. Demacker P.N., et al., a-tocopherol supplementation decreases production of superoxide and cytokines by leukocytes ex vivo in both normlipidemic and hyperglyceridemic individuals, Am J Clin Nutr, 71, 2, 458-464, 2000

22. Winrow V.R., et al., Free radicals in inflammation: Second messengers and mediators of tissue destruction, Br Med Bull, 49, 506, 1993

 *Του Μάριου Δημόπουλου, Φυσικοπαθητικού

*Ο Μάριος Δημόπουλος έχει σπουδάσει φυσικοπαθητική (naturopathy). Είναι μέλος της American Naturopathic Medical Association (Αμερικανική Φυσικοπαθητική Ιατρική Ένωση), μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition (Αμερικανικό Συμβούλιο Εφαρμοσμένης Κλινικής Διατροφολογίας), μέλος της American Association of Drugless Practitioners (Αμερικανική Ένωση Επαγγελματιών Μη Φαρμακευτικής Θεραπευτικής), μέλος της American Association of Nutritional Consultants (Αμερικανική Ένωση Διατροφικών Συμβούλων), μέλος της Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners (Καναδικού Συνδέσμου Φυσικών Διατροφικών Θεραπευτών), μέλος της Association for Natural Medicine in Europe (Εταιρεία για τη Φυσική Ιατρική στην Ευρώπη), μέλος της Society of Complementary, Alternative and Holistic Practitioners (Εταιρείας Συμπληρωματικών, Εναλλακτικών και Ολιστικών Θεραπευτών) και μέλος του Επαγγελματικού Σωματείου Συμπληρωματικής Ιατρικής και Ανθρωπιστικών Σπουδών (Ε.Σ.Σ.Ι.Α.Σ.). Κατέχει πτυχίο Doctor of Naturopathy (Δόκτωρ Φυσικοπαθητικής) και συνεχίζει τις σπουδές για Master και PhD in Integrative Medicine (μεταπτυχιακό και διδακτορικό στην Ενιαία-Ολιστική Ιατρική). Είναι Πιστοποιημένος Διατροφικός Σύμβουλος (Certified Nutritional Consultant) στις ΗΠΑ από την American Association of Nutritional Consultants (Αμερικανική Ένωση Διατροφικών Συμβούλων). Είναι συγγραφέας 35 βιβλίων για θέματα υγείας και διατροφής.