Σπίλοι: Σημάδι γοητείας ή ανησυχίας;

Οι ελιές ή σπίλοι ( κατά την ιατρική ορολογία), ονομάζονται στα αγγλικά
«beauty marks», δηλαδή «σημάδια ομορφιάς». Από την άλλη, σήμερα,
κανένας σχεδόν δεν τους θεωρεί έτσι… Στα μέσα του 19ου αιώνα και
μεταπολεμικά, ο σπίλος θεωρήθηκε στοιχείο ιδιαίτερης γοητείας και έτσι
πολλές γυναίκες (Μέριλιν Μονρόε) αλλά και άνδρες που δεν προικίστηκαν από
τη φύση,  σημάδευαν τα πρόσωπά τους με ψεύτικα μαύρα σημάδια, και
μάλιστα σε συγκεκριμένα σημεία του προσώπου για υπέρμετρη γοητεία. Οι
ψεύτικες ελιές είτε ζωγραφίζονταν με μελάνι ή κατασκευάζονταν από δέρμα ή
μετάξι.

Κάθε άνθρωπος έχει λίγες ή πολλές «ελιές», ή όπως αποκαλούνται
επιστημονικά, σπίλοι. Αυτοί οι σπίλοι μπορούν να βρίσκονται παντού
στο σώμα, είναι διαφόρων μεγεθών και έχουν διάφορες χροιές. Κατά
τη διάρκεια της ζωής μας κάποιοι σπίλοι θα αλλάξουν χαρακτηριστικά
με αργό ρυθμό, κάποιοι θα μεγαλώσουν ενώ άλλοι θα εξαφανιστούν.
Σίγουρα, η έκθεση στον ήλιο αυξάνει τον αριθμό των σπίλων στο
δέρμα αλλά και την επικινδυνότητα. Γι΄ αυτό τώρα είναι η πλέον
κατάλληλη εποχή, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές -όπως μας εξηγούν
οι ειδικοί- να προσέξουμε το δέρμα μας και να προβούμε σε μια
προληπτική εξέταση των σπίλων ειδικά αν ανήκουμε στα άτομα
«υψηλού κινδύνου»

1. Πότε οι σπίλοι είναι επικίνδυνοι και χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή;
2. Πότε ένας προϋπάρχων σπίλος μπορεί να εκφυλιστεί σε κακοήθη βλάβη;
3. Η χαρτογράφηση είναι αξιόπιστη μέθοδος για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος;
4. Πότε και πώς μπορούμε να αφαιρέσουμε τις «ελιές» από το σώμα μας;
5. Ποιες μέθοδοι αφαίρεσης υπάρχουν;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν λίγο-πολύ όλους.

Απάντηση στις απορίες μας, δίνει ο Γενικός Χειρουργός Δημήτρης Φιλίππου.

Τι είναι οι σπίλοι;

Είναι καλοήθεις βλάβες του δέρματος οι οποίες κατατάσσονται στα
αμαρτώματα, και ουσιαστικά αποτελούν υπερβολικές συναθροίσεις
κυττάρων. Διακρίνονται σε διάφορους τύπους, οι συνηθέστεροι από
τους οποίους είναι μελαγχρωματικοί σπίλοι. Ονομάζονται έτσι διότι
προέρχονται από τα μελανοκύτταρα, τα κύτταρα δηλαδή του δέρματος
που περιέχουν τη μελανίνη. Οι σπίλοι αυτοί έχουν ιδιαίτερη σημασία
διότι το μελάνωμα αναπτύσσεται σε ποσοστό 80% περίπου σε
προϋπάρχον μελαγχρωματικό σπίλο.

Είναι πιθανό να αυξηθεί ο αριθμός των σπίλων κατά την εφηβεία ή
την εγκυμοσύνη; Ή το κυριότερο κατά την έκθεσή μας στον ήλιο;

Οι σπίλοι παρατηρούνται και κατά τη γέννηση ή εμφανίζονται στην
παιδική ηλικία, την εφηβεία ή και αργότερα σε όλα τα στάδια της ζωής
του ατόμου. Η εγκυμοσύνη φαίνεται να σχετίζεται με τη ανάπτυξη ή
εμφάνιση νέων σπίλων, καθώς επίσης και η έκθεση στην ηλικία
ακτινοβολία. Κατά την έκθεση στον ήλιο τονίζονται περισσότερο οι
φακιοειδείς σπίλοι (ίσως να φαίνονται περισσότεροι και μεγαλύτεροι),
αλλά φυσικά η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία πρέπει να αποφεύγεται
διότι αυξάνει την πιθανότητα κακοήθους εξαλλαγής σε προϋπάρχοντες
μελαγχρωματικούς σπίλους με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μελανώματος,
ενός πολύ επιθετικού καρκίνου. Οι γυναίκες είναι ποιο ευαίσθητες αλλά
παρουσιάζουν καλύτερη πρόγνωση.

Μια ελιά που την έχουμε πολλά χρόνια μπορεί να εκφυλιστεί σε
κακοήθη βλάβη και γιατί;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί για την
εξαλλαγή των σπίλων. Μπορεί να υπάρχει οικογενής προδιάθεση, όπως
στην περίπτωση του συνδρόμου των δυσπλαστικών σπίλων το οποίο
κληρονομείται, χαρακτηρίζεται από σημαντικό αριθμό δυσπλαστικών
σπίλων με προδιάθεση για την ανάπτυξη μελανώματος. Ποιο επιρρεπείς
είναι οι ασθενείς με ανοιχτόχρωμο δέρμα, κόκκινα ή ξανθιά μαλλιά και
ανοιχτόχρωμα μάτια, γιατί έχουν μικρότερη ποσότητα μελανίνης η
οποία προστατεύει από την επιβλαβή ηλιακή ακτινοβολία.
Βασικός όμως παράγοντας για την ανάπτυξη δερματικών βλαβών είναι
η ηλιακή ακτινοβολία και πιο συγκεκριμένα οι υπεριώδεις ακτινοβολίες
UVA και UVB. Για το λόγο αυτό πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη
έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία στην παραλία, το Solarium αλλά και η
έκθεση στον ήλιο σε υψηλά υψόμετρα, όπου η ακτινοβολίες αυτές είναι
εντονότερες. Τέλος, παράγοντας κινδύνου για την εξαλλαγή ενός
σπίλου είναι και ο χρόνιος ερεθισμός, για παράδειγμα η περίπτωση ενός
σπίλου που ερεθίζεται από τη ζώνη στην περιοχή της κοιλιάς ή από το
στηθόδεσμο στην πλάτη.

Πότε είναι απαραίτητο να αφαιρέσουμε μια ελιά; Όταν αισθητικά
μας ενοχλεί, όταν ματώνει, όταν αλλάζει σχήμα και χρώμα;
Όταν ένας σπίλος προκαλεί δυσμορφία αφαιρείται για αισθητικούς
λόγους. Όμως όταν παρατηρούμε αύξηση του μεγέθους ενός σπίλου,
αλλοίωση της χροιάς του, εμφάνιση ερυθρότητας γύρω από το σπίλο,
και συνυπάρχει πόνος ή αιμορραγία ή εξέλκωση πρέπει να αφαιρείται
ταχύτατα και να αποστέλλεται για ιστολογική εξέταση διότι τα στοιχεία
αυτά θέτουν υψηλή υποψία κακοήθους εξαλλαγής του.

Κάθε πότε πρέπει να κάνουμε χαρτογράφηση των σπίλων, αν
ανήκουμε στα άτομα υψηλού κινδύνου;
Η χαρτογράφηση των σπίλων γίνεται με τη δερματοσκόπηση μια ειδική
απεικονιστική μέθοδο, η οποία με τη βοήθεια ενός ειδικού εργαλείου επιτρέπει
τη μεγέθυνση και λεπτομερή εξέταση ενός σπίλου. Η εξέταση αυτή συνήθως
γίνεται μία φορά το χρόνο εκτός και εάν συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι. Πάντως,
πρέπει να έχουμε κατά νου ότι την οριστική απάντηση για την καλοήθεια ή όχι
ενός σπίλου δε δίνει η χαρτογράφηση αλλά η βιοψία.

Υπάρχει περίπτωση η αφαίρεση των σπίλων να προκαλέσει
κακοήθειες ή αντιθέτως τις προλαμβάνει;
Αυτός είναι ένας μύθος που προέρχεται από το παρελθόν και καμία
σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα. Το σίγουρο είναι ότι με την
αφαίρεση επικίνδυνων σπίλων μπορούν να σωθούν ζωές.

Είναι αλήθεια ότι οι σπίλοι στις πατούσες και τις παλάμες είναι πιο
επικίνδυνοι;
Το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε σημείο του
δέρματος, ακόμα και σε περιοχές που δεν εκτίθενται στον ήλιο, όπως
τους γλουτούς, τα πόδια, τα νύχια, και σε σπανιότερες ακόμα
περιπτώσεις στα γεννητικά όργανα. Στους άνδρες, εντοπίζεται
συχνότερα στον κορμό, τη κεφαλή και το λαιμό ενώ στις γυναίκες
εμφανίζεται στα κάτω άκρα. Το μελάνωμα είναι σπάνιο στη μαύρη
φυλή ή σε άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα. Όταν αναπτύσσεται σε
άτομα με σκούρο χρώμα δέρματος, έχει τη τάση να εμφανίζεται στην
υπονύχια περιοχή των άνω και κάτω άκρων, στις παλάμες ή τα
πέλματα.

Το καλοκαίρι χρειάζεται να βάζουμε περισσότερο αντηλιακό στις
περιοχές αυτές;

Προστατέψτε το δέρμα σας χρησιμοποιώντας αντιηλιακά. Να θυμάστε
όμως ότι παρά το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν ότι η χρήση αντιηλιακών
μειώνει τον κίνδυνο μελανώματος, ειδικά όταν αυτά απορροφούν και
τη UVA και τη UVB ακτινοβολία τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο
βαθμός της αντιηλιακής προστασίας εκτιμάται από έναν παράγοντα
προστασίας από την ηλιακή ακτινοβολία (SPF). Όσο υψηλότερος o
δείκτης SPF, τόσο μεγαλύτερη προστασία κατά του ηλιακού
εγκαύματος παρέχεται. Αντιηλιακά με SPF 30 ή υψηλότερο παρέχουν
τη μέγιστη προστασία από το ηλιακό έγκαυμα. Ομως μελέτες
υποδεικνύουν ότι άτομα που χρησιμοποιούν αντιηλιακά έχουν τη τάση
να εκτίθενται υπερβολικά στον ήλιο, θεωρώντας ότι είναι απόλυτα
ασφαλή. Τα αντιηλιακά προστατεύουν σε μετρημένες εκθέσεις στον
ήλιο και όταν συνδυάζονται με τις άλλες μεθόδους αντιηλιακής
προστασίας (αποφυγή του μεσημβρινού ήλιου, παραμονή στη σκιά,
χρήση κατάλληλου ρουχισμού).

Ποιες μέθοδοι αφαίρεσης υπάρχουν;

Η μέθοδος που θα προτιμηθεί εξαρτάται από το είδος του σπίλου; Όταν δεν υπάρχει
υποψία κακοήθους εξαλλαγής και η αφαίρεση του σπίλου γίνεται για
αισθητικούς λόγους μπορούν να γίνει μη επεμβατική καταστροφή του
σπίλου, με διάφορες τεχνικές από τις οποίες η δημοφιλέστερη είναι η
εξάχνωση με Laser, ο καυτηριασμός, η δερμοαπόξεση, η καταστροφή με
χημικούς παράγοντες κοκ. Σε μελαγχρωματικούς όμως σπίλους, σε
δυσπλαστικούς και γενικότερα όταν υπάρχει έστω και η παραμικρή
αμφιβολία για την καλοήθη φύση του απαιτείται χειρουργική αφαίρεση και
βιοψία της βλάβης.

Πώς θα αναγνωρίσουμε τους ύποπτους σπίλους;
Υπάρχει ένας αξιόπιστος κανόνας, τον οποίο οι δερματολόγοι τον ονομάζουν
A B C D E

•  Α (asymmetry) ασυμμετρία
•  B. (border) ακανόνιστα, ασαφή και δαντελωτά όρια
• C. (color) ποικιλοχρωμία, δηλαδή αλλαγή στο χρώμα (π.χ. εμφάνιση
• πολλών  χρωμάτων μαζί όπως γκρι, μαύρο, λευκό καφέ,
• ποικιλοχρωμία)
• D. (diameter) διάμετρος πάνω από 5mm
• E . (elevetion - evolution) πάχυνση ή και εμβάθυνση ειδικά αν είναι ασύμμετρη. Οι σπίλοι που παρουσιάζουν ένα τουλάχιστον από τα παρακάτω χαρακτηριστικά πρέπει να εξεταστούν από ένα ειδικό δερματολόγο.

Tι είναι η χαρτογράφηση σπίλων;
Όπως μας εξήγησε η ιατρός δερματολόγος κ. Χρύσα Παυλίδου, η
χαρτογράφηση των σπίλων είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος για την έγκαιρη
διάγνωση του καρκίνου του δέρματος. Με μια ειδική κάμερα (δερματοσκόπιο)
συντάσσεται με ακρίβεια και λεπτομέρεια, φωτογραφίες των σπίλων του
ασθενούς. Η χαρτογράφηση σπίλων γίνεται με εξελιγμένα συστήματα που
βασίζονται στη τεχνολογία ηλεκτρονικών υπολογιστών και που επιτρέπουν την
επεξεργασία δεδομένων της υπό εξέτασιν εικόνας. Οι εικόνες  καταγράφονται
και αποθηκεύονται  σε ηλεκτρονική μορφή.
Αυτή η μέθοδος διευκολύνει την ακριβή σύγκριση προγενέστερων εικόνων με
τις πλέον πρόσφατες.  Έτσι στις επανεξετάσεις, που πρέπει να γίνονται ανά
τακτά χρονικά διαστήματα, ακόμα και οι πιο μικροσκοπικές αλλαγές θα
ανιχνευτούν με ακρίβεια και θα εκτιμηθούν από το δερματολόγο. Η
χαρτογράφηση δεν είναι φυσικά καθόλου επώδυνη σαν εξέταση. Στην ουσία
πρόκειται για μια δερματοσκοπική κάμερα εξ επαφής που αποτυπώνει
λεπτομερώς και αναλύει τα στοιχεία.

Ποια άτομα  ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου;

• Άτομα που έχουν πάνω από 50 σπίλους
• Με οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή μελανώματος
• Με ένα τουλάχιστον σπίλο διαμέτρου μεγαλύτερου των 5cm
• Άτομα που παρουσίασαν ύποπτες ή πρόσφατες αλλαγές στους σπίλους
• Άτομα που έπαθαν σοβαρά ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία ή την
• εφηβεία
• Άτομα με δέρμα ευαίσθητο στον ήλιο

Επιστημονικός συνεργάτης: Δημήτριος Κ. Φιλίππου, MD, PhD Γενικός
Χειρουργός