Eγώ … νάρκισσος;
Τα πολλά πρόσωπα του σύγχρονου Νάρκισσου
Στο γνωστό μύθο, ο Nάρκισσος γονατίζει πάνω από μια λίμνη νερού, εκστασιασμένος από την ομορφιά του που αντανακλάται στην επιφάνειά της. Κάποια στιγμή, μη μπορώντας να αντισταθεί στη γοητεία του εαυτού του, στην προσπάθειά του να χαϊδεύσει την εικόνα του, πέφτει στο νερό και πνίγεται. Η ουσία του μύθου δεν είναι ότι ο Νάρκισσος ερωτεύεται τον εαυτό του, αλλά ότι η λατρεία του εαυτού του, του προκαλεί ένα είδος τύφλωσης, γιατί δεν αναγνωρίζει ότι η εικόνα που βλέπει αποτελεί το είδωλό του και όχι τον πραγματικό εαυτό του.
Ποιο είναι το προφίλ αυτών των ατόμων;
· Μεγαλειώδη αίσθηση του εαυτού του: Το ναρκισσιστικό άτομο διαθέτει μια μεγαλειώδη αίσθηση σημαντικότητας του εαυτού του. Για παράδειγμα μεγαλοποιεί τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του και προσδοκά να αναγνωριστεί ως ανώτερος χωρίς ανάλογα πάντα επιτεύγματα. Πιστεύει ότι είναι εξαιρετικός και μοναδικός άνθρωπος και μπορεί να γίνει κατανοητός ή να σχετιστεί με άλλους εξαιρετικούς ή υψηλού επιπέδου ανθρώπους. Συχνά βέβαια ο θαυμασμός του προς τους σημαντικούς μετατρέπεται σε μίσος, ειδικά αν αυτοί κάνουν κάτι που του θυμίσει την ασημαντότητά του.
· Προκαλεί με την εμφάνιση του: Πολλές φορές φαντασιώνεται την ύπαρξη απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ευφυΐας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης. Άλλες φορές, θέλοντας να είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των άλλων προκαλεί με την εμφάνιση του, το περιεχόμενο και την εκφορά του λόγου του.
· Ανταγωνιστική συμπεριφορά: Δυσανασχετεί όταν τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν αλλού μέχρι το σημείο που μπορεί να βιώσει και κατάθλιψη. Συμπεριφέρεται ανταγωνιστικά και πάντα συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους. Πολλοί ταυτίζουν τον ναρκισσισμό με τον εγωισμό του ανθρώπου που βλέπει τον κόσμο σαν καθρέφτη του εαυτού του.
· Εξαρτάται από την επικύρωση των άλλων: Στον παθολογικό ναρκισσιστή, ο οποίος απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό, μπορεί η αίσθηση του εαυτού να εξαρτάται αποκλειστικά από την επικύρωση των άλλων, τους οποίους ωστόσο υποτιμά. Η πλειοψηφία των ναρκισσιστικών ατόμων έχει δυσκολία να βιώσει το πένθος, τα γηρατειά, το θάνατο, προσπαθώντας να προσδώσουν αιωνιότητα στη ρηχή ζωή τους.
Αυτοεκτίμηση ή προσωπική ματαίωση;
Ο σύγχρονος Νάρκισσος έχει πολλά πρόσωπα. Άλλες φορές έχει την αίσθηση της κατοχής ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλαδή αδικαιολόγητες προσδοκίες εξαιρετικά ευνοϊκής αντιμετώπισης ή αυτόματης συμμόρφωσης με τις προσδοκίες του και άλλες φορές ατενίζει το εξ ανακλάσεως είδωλο του, όχι τόσο με θαυμασμό αλλά αναζητώντας ψεγάδια.
Βαθιά μέσα του, τόσο ο επιδειξιομανής όσο ο ντροπαλός νάρκισσος, υποτιμά τον εαυτό του ή δεν τον αγαπά, γι’ αυτό και διοχετεύει όλη την ενέργειά του στην κατασκευή της εικόνας του. Παρά τις κατά καιρούς ψευδαισθήσεις παντοδυναμίας που έχει, ο ναρκισσιστής εξαρτάται από άλλους για να επικυρώσει την αυτοπεποίθησή του. Δεν μπορεί να ζήσει χωρίς κοινό να τον θαυμάζει. Γρήγορα βέβαια έρχεται σε επαφή με την κενότητα και τη βαθιά μοναξιά του, το φόβο της εξάρτησής του από τους άλλους και τις ανικανοποίητες επιθυμίες του.
Πώς γίνεται η επιλογή του ερωτικού συντρόφου;
Οι διαπροσωπικές σχέσεις του ναρκισσιστή μένουν κολλημένες στην επιφάνεια των κοινωνικών συναναστροφών και αναπτύσσονται σχεδόν πάντα με άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένες κάστες και δεν είναι κοινοί θνητοί, άτομα υψηλού κοινωνικού κύρους και πολλές φορές ιδιαίτερα προκλητικά στην συμπεριφορά τους και τις απόψεις τους. Δεν αποκλείεται επίσης οι σύντροφοί του να είναι και αυτοί ναρκισσιστικά άτομα. Στην αρχή θαυμάζει ο ένας τον άλλο, στη συνέχεια όμως η αλαζονική ή υπεροπτική του συμπεριφορά πληγώνει το ταίρι του ή καθιστά τη σχέση πεδίο ανταγωνισμού.
Συνήθως εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους δικούς του σκοπούς και δείχνει αδιάφορος στο αν η συμπεριφορά του πληγώνει. Παρουσιάζει έλλειψη ενσυναίσθησης, είναι δηλαδή απρόθυμος να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων και συχνά γίνεται ζηλόφθονος με τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι είναι ζηλόφθονοι μαζί του.
Ο παρακάτω άνδρας (όπως αφηγείται η Άννα, μια αναγνώστρια αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ναρκισσιστή συντρόφου. «Είμαι ερωτευμένη με το Γιώργο. Το τελευταίο διάστημα όμως μαλώνουμε συνέχεια γιατί όποτε δεν συμφωνώ μαζί του με υποτιμάει και χωρίς δεύτερη κουβέντα ισχυρίζεται πως δεν καταλαβαίνω τίποτα. Παρόλα αυτά επιζητά διαρκώς το ενδιαφέρον μου και όταν δεν το παίρνει μου συμπεριφέρεται άσχημα».
Πάντως, στη σχέση της με ένα τέτοιο άτομο το σημαντικότερο είναι να εντοπίσουμε ότι το πρόβλημα είναι ο ίδιος και ότι δεν ευθύνεται η ίδια για τη συμπεριφορά του.
Πώς δημιουργείται;
· Όλοι μας ζούμε περικυκλωμένοι από καθρέφτες. Σ' αυτούς, αναζητούμε την επιβεβαίωση της ικανότητας μας να δελεάζουμε ή να εντυπωσιάζουμε τους άλλους. Η διαφήμιση ενθαρρύνει σήμερα άνδρες και γυναίκες να δουν τον εαυτό τους σαν κάτι ξεχωριστό. Σε μια κοινωνία όπου κυρίαρχη ιδεολογία είναι η ιδεολογία του φαίνεσθαι ενώ η έννοια της συλλογικότητας και της συντροφικότητας υποκαθιστώνται από την αποξένωση και τον ατομικισμό, ο μοναδικός προσδιορισμός της ανθρώπινης ύπαρξης έγκειται στην εικόνα και όχι στην ουσία.
· Η έλλειψη σταθερών διαπροσωπικών σχέσεων, η ανεπαρκής φροντίδα στο οικογενειακό περιβάλλον ή η φροντίδα υπό όρους(πχ. θα σε αγαπώ αν φέρεις καλούς βαθμούς), η συναισθηματική απόσταση και την ίδια στιγμή η προσπάθεια διακήρυξης της προνομιακής θέσης του παιδιού μέσα στην οικογένεια, εντείνουν τη δημιουργία ενός ανασφαλούς εαυτού που πασχίζει να εδραιώσει μια ταυτότητα. Ο ναρκισσιστής δημιουργεί μια φαντασιωσική ταυτότητα που αντανακλάται στη προσοχή που του δίνουν οι άλλοι και στις προσκολλήσεις σ’ εκείνους που ακτινοβολούν φήμη, εξουσία, χαρισματικότητα.
· Το παρακάτω παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: «Ο Πέτρος ήταν πάντα το αγαπημένο παιδί στην οικογένειά του. Δεν του χαλούσαν ποτέ χατίρια, τον επαινούσαν διαρκώς και δεν του έθεταν όρια. Μεγαλώνοντας άρχισε να επιδεικνύει αλαζονική συμπεριφορά, μιλώντας για τον εαυτό του με υπερβολικό τρόπο. Έδειχνε να πιστεύει ότι είναι ένα πλάσμα χαρισματικό και επικέντρωνε το χάρισμα αυτό στην εξωτερική του εμφάνιση. Σήμερα κάνει συχνά σχέσεις με διάφορες γυναίκες που τρέφουν το ναρκισσισμό του τις οποίες εκμεταλλεύεται μόνο και μόνο για να επιβεβαιώνεται και να νιώθει ακόμα πιο σημαντικός».
· Άλλες φορές πιστεύουν, όπως ο Otto Kernberg, πως ο ναρκισσισμός αναπτύσσεται προκειμένου να προστατεύσει το παιδί από την επιθετικότητα και τις καταστροφικές φαντασιώσεις πχ. από και προς τους κακούς γονείς, αποζημιώνοντας τον εαυτό του με την εξιδανίκευσή του. Ούτως ή άλλως, φαίνεται ρεαλιστικά πως ο ναρκισσισμός σήμερα αποτελεί τον καλύτερο τρόπο να αντιμετωπίσουμε ψευδώς τις εντάσεις και τα άγχη της σύγχρονης ζωής φτιάχνοντας τον φανταστικό παντοδύναμο μικρόκοσμό μας.
