Δεν χρειαζόμαστε άλλες «Ημέρες Περιβάλλοντος»!

Όπως όλες οι «Παγκόσμιες Ημέρες», έτσι κι εκείνη για το «Περιβάλλον», που
τιμάται στις 5 Ιουνίου, λειτουργεί ως παρότρυνση και ως άλλοθι. Παρότρυνση για
να προβληματιστούμε και να δράσουμε για ένα σημαντικό ζήτημα (στη
συγκεκριμένη περίπτωση για το «περιβάλλον») και άλλοθι, για να το ξεχνάμε τις
υπόλοιπες… 364 ημέρες του χρόνου.

Το περιβαλλοντικό ζήτημα όμως είναι ξεχωριστό. Πριν από είκοσι χρόνια (το 2004) ο
Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ (όχι ακριβώς ένας
«φανατισμένος» Οικολόγος ακτιβιστής) ανέφερε πως η Κλιματική Κρίση
«τροποποιεί ριζικά την ανθρώπινη συνθήκη», είναι δηλαδή μία βιολογική, και όχι
απλά πολιτική ή οικονομική, πρόκληση για την ανθρωπότητα. Το 2021, o Γ.Γ. του
ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες περιέγραφε την ανθρώπινη ιστορία των τελευταίων δύο
αιώνων σαν ένα «αυτοκτονικό πόλεμο κατά της φύσης», τον οποίο μάλιστα
«χάνουμε».

Σήμερα αντιμετωπίζουμε μία τριπλή περιβαλλοντική κρίση

Την Κλιματική. Η χρήση ορυκτών καυσίμων και η βιομηχανική κτηνοτροφία οδηγούν
σε αύξηση της περιεκτικότητας ανθρακικών ενώσεων στην ατμόσφαιρα, που
δεσμεύουν τη θερμότητα και αναστατώνουν τις βιολογικές, γεωλογικές, κλιματικές,
πλουτοπαραγωγικές παραδοχές στις οποίες κτίσαμε τον πολιτισμό μας. Όπως
φαίνεται, στην επόμενη πενταετία θα υπερβούμε την αύξηση της θερμοκρασίας
κατά +1.5οC (εντεύθεν της οποίας η κρίση θεωρούνταν ελέγξιμη) και οδεύουμε σε
υπερθέρμανση πέραν των +2οC (εκείθεν της οποίας ελλοχεύει το «κλιματικό χάος»).
Της Βιοποικιλότητας. Καθώς προσπαθούμε να διατηρήσουμε αμετάβλητες (ή να
αυξήσουμε) τις προσόδους από τον πλανήτη (σε πρώτες ύλες, τρόφιμα ή εδάφη)
στην κυριολεξία «στίβουμε» τη Γη, εξολοθρεύουμε τα οικοσυστήματα,
ισοπεδώνουμε τα ενδιαιτήματα της άγριας ζωής και οδηγούμε χιλιάδες είδη ζωής
στην εξαφάνιση ή την υψηλή διακινδύνευση, πρωτοφανή εδώ και… 66 εκατομμύρια
χρόνια, όταν δηλαδή εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι και ο Πλανήτης Γη
μετατράπηκε από βασίλειο των ερπετών σε εκείνο των θηλαστικών.

Της Βιωσιμότητας. Ο τρόπος που ζούμε απλά δεν είναι διατηρήσιμος. Εκτός από τη
φύση, λεηλατούμε τη ζωή των παιδιών και των εγγονών μας, καθώς τους κλέβουμε
πόρους που θα χρειάζονταν για τη δική τους ανθρώπινη ανάπτυξη. Από το 1970
έχουμε κλέψει δεκαπέντε χρόνια γήινης παραγωγής σε ανανεώσιμους πόρους. Το
ετήσιο περιβαλλοντικό μας «έλλειμμα» φτάνει το 50% και το συνολικό «χρέος»
(από το 1970) το 1500%. Καμία οικονομία δεν θα επιβίωνε δεύτερη χρονιά με
τέτοια στοιχεία, αλλά εμείς συνεχίζουμε ακάθεκτοι σε αυτή την -επιδεινούμενη
μάλιστα- πορεία για έκτη πια δεκαετία. Η περιβαλλοντική χρεοκοπία βρίσκεται προ
των πυλών, και σε αυτήν ειδικά την περίπτωση μην αναζητείτε «ύστατους
πιστωτές», ΔΝΤ και «μνημόνια». Θα είμαστε εμείς και ο Πλανήτης. Εάν συνεχίσουμε

όπως σήμερα, καταδικάζουμε τα παιδιά μας να παλεύουν για το ψωμί και τα
εγγόνια μας για τη ζωή τους.

Το δίλημμα που αντιμετωπίζουμε είναι σαφές: ή προχωράμε αμέσως σε ριζικές,
επαναστατικές, ριζοσπαστικές, ανατρεπτικές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε,
εργαζόμαστε, μετακινούμαστε, τρεφόμαστε, ψυχαγωγούμαστε, πλουτίζουμε και
διανέμουμε τα πλούτη κ.λπ. ή υφιστάμεθα το κόστος της περιβαλλοντικής και
κλιματικής κατάρρευσης. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, βρισκόμαστε εμπρός σε μία αλλαγή
πολιτισμού. Αυτή μπορεί να γίνει οργανωμένα και με στόχο να διατηρήσουμε ένα
ανεκτό επίπεδο Ειρήνης, Ελευθερίας και Ευημερίας (ιστορία του «να τα αλλάξουμε
όλα για να μείνουν όλα ίδια») ή άναρχα και πανικόβλητα -και να βυθιστούμε σε μία
ασύλληπτη δίνη τυραννίας, φτώχειας και βίας, στην οποία το είδος μας θα
κινδυνεύσει ακόμα και με εξαφάνιση.
Αν τοποθετήσουμε έτσι αυτά τα ζητήματα, ο όρος «περιβάλλον» δεν βοηθά:
υποτίθεται πως «περιβάλλον» είναι «το πράγμα» που «τυλίγει» (περιβάλλει) το
ανθρώπινο είδος, εμάς. Ο άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο και τα υπόλοιπα (το
έδαφος, ο αέρας, το νερό, τα φυτά και τα ζώα) είναι εκεί για να τον αγκαλιάζουν, να
τον προστατεύουν, να τον υπηρετούν.

Αυτή η ανθρωποκεντρική εικόνα δεν βοηθά σε τίποτα -και πάντως όχι στην
ανάδυση της νέας ανθρωποεικόνας που χρειαζόμαστε. Φτάσαμε πολύ αργά σε
αυτόν τον κόσμο -εδώ και μόλις διακόσιες χιλιάδες χρόνια, όταν ας πούμε οι οχιές
(Viperiadae) είναι… 250 φορές αρχαιότερες- και η διαβόητη νοημοσύνη μας, αν
λάβουμε υπόψη μας πώς έχουμε αναστατώσει τον πλανήτη, μένει να αποδειχθεί
εάν είναι εξελικτικό πλεονέκτημα ή εγγυημένη αυτοκαταστροφή. Θα μπορούσαμε
ίσως, θέλουμε να ελπίζουμε, να παίξουμε ένα ρόλο φροντιστή της φύσης και των
ζώων. Σε κάθε περίπτωση, το να αυτοτοποθετούμαστε στο κέντρο της πλάσης
αποτελεί φενάκη, και μάλιστα επικίνδυνη -πρώτα απ’ όλα για εμάς τους ίδιους.
Είναι πιο τίμιο και παραγωγικό να ξεχάσουμε τον όρο «περιβάλλον» και να
περιγράφουμε τον κόσμο που πρέπει να διασωθεί ως «φύση και ζώα».

Οι επικοινωνιολόγοι λένε πως οι άνθρωποι για να δράσουν χρειάζονται άμεσους και
συγκεκριμένους στόχους, αισιοδοξία και ελπίδα και -προς Θεού!- όχι την αίσθηση
πως πολύ πιθανό όλα να έχουν ήδη χαθεί. Δεν θα τους κάνω τη χάρη. Φίλοι οι
επικοινωνιολόγοι, φιλτάτη όμως η αλήθεια, που θα έλεγε και ο άλλος. Εάν δεν
φέρουμε τα πάνω-κάτω στο πώς βλέπουμε τον εαυτό μας σε αυτόν τον κόσμο και
δεν το κάνουμε γρήγορα, θα πάρουμε το μάθημά μας με τον σκληρό τρόπο.

Του Νίκου Ράπτη,

Ο Νίκος Ράπτης είναι εκπαιδευτικός, Επικεφαλής του Κόμματος για τα Ζώα